چکیده

کوسه ماهیان عظیم الجثه از جنسOtodus در دریاهای سنوزوئیک پراکنده بوده اند و فسیل های آنها را می توان از نواحی مختلف زمین بدست آورد. در ایران بقایای این موجودات از رسوبات آهکی متعلق به سازند قم به سن میوسن زیرین در منطقه سرخ آباد همدان یافت شده است. با توجه به در دسترس بودن نمونه ای از دندان های فسیلی این موجودات از رسوبات ائوسن مراکش و نظر به شباهت ماکروسکوپی رسوبات دربردارنده فسیل این موجودات در دو ناحیه فوق، نسبت به مطالعه مقایسه ای میکروسکوپی و ریز رخساره های آنها در این پژوهش اقدام گردید. مطالعه ریز رخساره های آهکی حاوی این فسیل ها در سازند کربناته قم در منطقه سرخ آباد همدان که دارای تناوبی از سنگ آهک-های نازک تا ضخیم لایه به رنگ زرد نخودی تا خاکستری است، نشان می دهد که اجزای تشکیل دهنده ی این رسوبات عمدتاً در برگیرنده 15 درصد بریوزوآ، 10 درصد فرامینیفر بنتیک با پوسته های روشن و هیالین (e.g. Nrphrolepidinia)، 5 درصد فرامینیفر پلانکتون، 3 درصد جلبک قرمز، 8 تا 10 درصد براکیوپود و خارپوست، 4 درصد دوکفه ای درشت و نهایتاً 2 درصد خرده های بایوکلستی غیر قابل تشخیص و خردشده می باشند. همراه این مجموعه فسیلی متنوع با فراوانی کمتر و در حدود 4 درصد نیز ذرات تخریبی از نوع کوارتز در اندازه ماسه ریز تا متوسط قابل شناسایی است، که عمدتاً زاویه دارند. تخلخل این رسوبات در حدود 4 درصد بوده و زمینه ی آنها را گل کربناته (میکرایت) تشکیل می دهد. اندازه فرامینیفرهای بنتیک تشکیل دهنده این رسوبات به صورت میانگین در حدود 2 تا 3 میلی متر در نظر گرفته می شود، که همراه آنها مجموعه فسیل ریزتر و کمتر از 1 میلی متر نیز مشاهده می گردد. این نتایج به صورت مشخص بیانگر نهشته شدن رسوبات در برگیرنده دندان فسیلی مورد مطالعه در یک محیط دریای باز (احتمالاً رمپ میانی) است. رخساره های تشکیل دهنده این رسوبات را نیز با توجه به تقسیم بندی های رایج در سنگ های کربناته می توان پکستون حاوی بریوزوئر و فرامینیفر بنتیک در نظر گرفت. اما نهشته های مورد مطالعه متعلق به مراکش به سن ائوسن، رخساره ای کاملاً متفاوت را نشان می دهند، به گونه ای که با توجه به مطالعات میکروسکوپی انجام شده، اجزای تشکیل دهنده این رسوبات عمدتاً شامل 30 درصد پلوئید، 20 درصد اینتراکلست و 2 درصد کوارتز در حد ماسه ریز می باشد. پلوئیدهای تشکیل دهنده این رسوبات حاصل فرایند میکریتی شدن اائیدها هستند، به طوریکه در نتیجه این فرایند اائیدها به صورت کامل به پلوئید تبدیل شده اند و تنها شواهدی ضعیف از بافت اولیه آنها باقی مانده است. اجزاء غیر اسکلتی تشکیل دهنده این رسوبات در یک زمینه اسپارایتی قرار گرفته است که جورشدگی خوبی را نشان می دهد. میانگین اندازه این ذرات در حدود 5 0میلی متر می باشد. این نمونه-ها، برخلاف نمونه های متعلق به ایران فاقد هر گونه تخلخل و فضای خالی می باشند و تمامی فضاهای خالی سنگ توسط سیمان ریز بلور کلسیتی با بافت هم بعد پر شده است. رخساره تشکیل دهنده این رسوبات با توجه به نوع اجزاء و زمینه سنگ از نوع گرینستون پلوئیدی اینتراکلستی در نظر گرفته می شود، که نسبت به رسوبات میوسن واقع در سرخ آباد همدان در هنگام رسوبگذاری در محیط به نسبت کم عمق تری نهشته شده اند که احتمالاً می توان برای آن زیر محیطInner ramp را در نظر گرفت. با توجه به تفاوت های موجود در ریز رخساره ها و محیط رسوبی می توان این تفاوت ها را در نتیجه تفاوت در اندازه این موجودات در نظر گرفت. نمونه فسیلی ائوسن با داشتن اندازه ای کوچکتر توانایی حضور در محیط های کم عمق ساحلی را داشته است (همانند کوسه های سفید امروزی)، ولی نمونه های عظیم الجثه میوسن محدود به محیط های دریایی عمیق تر بوده اند.

کليدواژه ها

واژه های کلیدی فرامینیفر بنتیک، سازند قم، کوسه ماهیان، Otodus، رمپ داخلی، رمپ میانی

کد مقاله / لینک ثابت به این مقاله

برای لینک دهی به این مقاله، می توانید از لینک زیر استفاده نمایید. این لینک همیشه ثابت است :

نحوه استناد به مقاله

در صورتی که می خواهید در اثر پژوهشی خود به این مقاله ارجاع دهید، به سادگی می توانید از عبارت زیر در بخش منابع و مراجع استفاده نمایید:
آزیتا میراحمدی شلمزاری , 1402 , دیرینه محیط شناسی مقایسه ای کوسه ماهیان عظیم الجثه مثالی از میوسن ایران و ائوسن مراکش , هفتمين همايش ملي انجمن رسوب شناسي ايران